Steinbuch

1. Heeft Volkswagen de wet overtreden?

Zoals het er nu naar uitziet hoogstwaarschijnlijk wel in de Verenigde Staten. Of dat ook in de Europese Unie het geval is, is allerminst zeker, gelet het feit dat de testprocedure voor nieuwe automodellen in Europa anders is geregeld dan in de VS. Elk land heeft nu zijn eigen regels, want eenduidige normen voor de auto-industrie die wereldwijd gelden, bestaan nog niet, ook al wordt gewerkt aan een zogeheten Worldwide Harmonised Light Vehicles Test Procedure (WLTP). Feit is dat het Amerikaanse milieuagentschap Environment Protection Agency (EPA) op 18 september Volkswagen heeft aangeschreven. De brief is een formele kennisgeving dat Volkswagen de Amerikaanse milieuwet heeft overtreden (‘Notice of Violation of the Clean Air Act’). EPA zelf spreekt trouwens over ‘allegations’ (aantijgingen) en zegt in die brief dat het heeft vastgesteld dat VW-automodellen, waaronder de Jetta, Golf, Beetle, Passat en de Audi A3, die zijn uitgerust met 2,0 liter dieselmotoren die tussen 2009 en 2015 zijn gefabriceerd, zogeheten ‘defeat devices’ bevatten. Dat zijn mechanismen die op onrechtmatige wijze de uitstootcontrolesystemen beïnvloeden.

Volgens de Amerikaanse wet voor schone lucht Clean Air Act (CAA) kunnen voertuigen met dergelijke ‘defeat devices’ in de VS niet worden gecertificeerd en is het verboden dergelijke auto’s in de VS te produceren of te verkopen. Om in de VS auto’s op de markt te kunnen brengen, moeten fabrikanten bij de EPA namelijk eerst goedkeuringscertificaten, ‘certificates of conformity’ (coc’s), aanvragen. Deze aanvragen moeten allerlei specificaties van het automodel bevatten, inclusief specificaties van zogeheten ‘auxiliary emission control devices’ (aecd’s), instrumenten die onder meer de snelheid, transmissie en de uitstoot regelen. De door EPA genoemde VW-modellen bevatten een defeat device die volgens EPA door Volkswagen zijn gefabriceerd en geïnstalleerd in de software voor de elektronische controle module (ecm) zonder dat Volkswagen dit heeft gemeld.

De defeat device, door EPA ‘switch’ genoemd, herkent het moment waarop een auto op een rollerbank wordt getest zodat de emissiereducerende techniek wordt geactiveerd. Bij normaal autogebruik op de weg is deze switch uitgeschakeld waardoor de uitstoot van in dit geval stikstofoxiden (NOx) ‘tien tot veertig keer’ hoger uitvallen dan de voorgeschreven emissienorm, aldus EPA. EPA kan deze kwestie aanhangig maken bij het Amerikaanse ministerie van justitie en besluit zijn brief met de mededeling dat het openstaat voor een gesprek over deze kwestie met Volkswagen. EPA laat tegenover het FD weten dat het agentschap de zaak nog onderzoekt en dat van een officiële aanklacht bij het ministerie van justitie vooralsnog geen sprake is. Het is mogelijk dat het nooit tot een federale rechtszaak komt, afhankelijk van de medewerking van Volkswagen aan het EPA-onderzoek en de vraag of de zaak geschikt kan worden. Ook in Europa zijn defeat devices verboden. Het is nog onduidelijk of VW ook in Europa auto’s met defeat devices heeft uitgerust.

2. Heeft Volkswagen zelf toegegeven dat het heeft gesjoemeld?

Impliciet wel, maar niet expliciet. Het eerste persbericht, na de brief van EPA, dateert van 20 september en is afkomstig van toenmalig ceo Martin Winterkorn. Daarin verklaart Winterkorn het EPA-onderzoek ‘zeer serieus’ te nemen en dat Volkwagen een ‘extern onderzoek’ heeft gelast naar alle feiten. Tegelijk betuigt Winterkorn persoonlijk zijn spijt aan klanten en het publiek. Winterkorn spreekt over het ‘ongedaan maken van de veroorzaakte schade’. ‘Wij tolereren geen enkele schending van onze interne regels of de wet en zullen dat ook niet tolereren.’ Twee dagen later spreekt het concern over een ‘opmerkelijke afwijking’ tussen de toelatingstest en het actuele autogebruik op de weg voor het type EA 189-motoren. Volgens het concern betreft dit probleem wereldwijd naar schatting elf miljoen auto’s. VW neemt een voorziening van € 6,5 mrd om noodzakelijke ‘servicemaatregelen’ te nemen en het vertrouwen van klanten terug te winnen. Het concern houdt daarbij contact met de Duitse autoriteit voor gemotoriseerd verkeer, het Kraftfahrtbundesamt (KBA). Een dag later treedt Winterkorn terug. Hij zegt de ‘volledige verantwoordelijkheid’ te accepteren ‘voor de onregelmatigheden die zijn aangetroffen in de dieselmotoren’. In een aparte verklaring laat de raad van commissarissen (rvc) weten dat Winterkorn ‘geen kennis had van de manipulatievan uitstootgegevens’. De rvc heeft uit eigen beweging justitie in Braunschweig gevraagd een strafonderzoek in te stellen. Het concern heeft nooit beweerd dat het zélf heeft gesjoemeld. Wel betuigde Michael Horn, de topmanager van de Amerikaanse divisie van Volkswagen, in navolging van Winterkorn zijn spijt bij de Amerikaanse burgers. ‘Wij zijn oneerlijk geweest, we hebben het volledig verknald’, zei Horn op 22 september in New York tijdens zijn presentatie van de lancering van de nieuwe VW Passat. Horn is overigens aangebleven.

3. Bevatten de dieselauto’s van Volkswagen ‘sjoemelsoftware’?

Dat is nog onduidelijk. Het is mogelijk dat alleen Amerikaanse VW-modellen zijn uitgerust met ‘defeat devices’ die kennelijk bedoeld waren om aan de Amerikaanse uitstootnormen voor NOx te omzeilen. Of dit ook in Europa en andere landen van de wereld het geval is geweest, moet nog blijken. Immers, de regelgeving kan per land verschillen. Het is bekend dat toeleverancier Bosch de componenten heeft geleverd, maar ‘hoe deze worden afgestemd en geïntegreerd in het totale voertuigsysteem, is de verantwoordelijkheid van elke autobouwer’, aldus Bosch. Technisch is het mogelijk dat de motorsoftware die in de VW-dieselmodellen is geïnstalleerd wel in orde is. Zo kan het kwaad volgens het autotechniekblad AMT ook schuilen in een ‘update’ waarbij een afzonderlijk programma is geïnstalleerd dat voorzien is van een ‘switch’ waarmee NOx-uitstootwaarden kunnen worden gemanipuleerd. Maar volgens Maarten Steinbuch, hoogleraar systeem- en regeltechniek aan de Technische Universiteit Eindhoven, is de kritiek van AMT ´wat flauw´, want ook een update bestaat uit software. ´In opdracht van het Duitse ministerie van verkeer is het KBA bezig met onderzoek dat op korte termijn uitsluitsel zal moeten geven hoe en in welke mate met de VW-dieselmotoren is gemanipuleerd.

4. Heeft de Volkswagen Groep elf miljoen auto’s teruggeroepen?

Nog niet en misschien gebeurt dat ook niet. Volgens een nog interne rapportage van VW betreft de ‘dieselgate’ in totaal 10,7 miljoen auto’s van diverse modellen uit de Volkswagen Groep. In vervolg op een persbericht van 22 september kwam Volkswagen drie dagen later met de verklaring dat volgens intern onderzoek naar schatting vijf miljoen VW-modellen in het geding zijn. Dat getal staat los van de 2,1 miljoen Audi’s, 1,2 miljoen Skoda’s, 700.000 Seats en de 1,7 miljoen lichte VW-bedrijfswagens. Mogelijk dat één of meer van deze 10,7 miljoen VW-modellen is of zijn uitgerust met een mechanisme dat NOx-uitstootwaarden kan manipuleren, maar dat is nog niet met zekerheid te zeggen. Het concern belooft zijn klanten zo snel mogelijk daarover nader te informeren. Op 29 september komt het concern met de aankondiging van een update van dieselauto’s met het type EA 189 EU5-motoren. Maar volgens Volkswagen-importeur Pon betreft de update geen ‘recall’ of terugroepactie, maar een herstelactie. ‘Van een terugroepactie is alleen sprake in geval van een veiligheidsissue. Dat is in deze kwestie niet het geval’, aldus een woordvoerder van Pon.

5. Is het probleem groter dan Volkswagen alleen?

Hangt af wat onder ‘probleem’ wordt verstaan. Tot dusver is alleen bij Volkswagen sprake van ‘defeat devices’. Diverse merken, waaronder BMW, hebben aangegeven dat ze niet manipuleren. Maar volgens staatssecretaris Wilma Mansveld bezondigen meer automerken zich aan manipulatie. Zij baseert zich daarbij optesten van TNO. De onderzoeksinstelling heeft tijdens die testen overigens zelf geen ‘defeat devices’ aangetroffen.

6. Kan iedereen een claim indienen?

Alles kan. Een claim heeft alleen zin als het enige rechtsgrond heeft. En het is maar de vraag of een claim ook door de rechter wordt gehonoreerd. Het is bijvoorbeeld onduidelijk of en welke regels precies Volkswagen in Europa heeft overtreden. In de Verenigde Staten noemt EPA in zijn brief alvast mogelijke boetebedragen die kunnen oplopen van $ 3750 tot $ 37.500 per wetsovertreding. EPA noemt zelf geen bedrag per auto. Media speculeren dat Volkswagen een boete riskeert van $ 18 mrd. Dat totaalbedrag is de vermenigvuldiging van van $ 3750 met het aantal VW-diesels (480.000) in de VS. Of Volkswagen ook daadwerkelijk een boete van $ 18 mrd moet betalen, zal de tijd moeten uitwijzen.